Türkiyə daxilində xaos yaratmaq istəyirlər...
Yaxın Şərqdə geosiyasi proseslərin intensivliyi daha da artıb. Böyük dövlətlər öz maraqları uğrunda mübarizələrini gücləndirirlər. Həmin kontekstdə Suriyanın İdlib bölgəsinin taleyi məsələsi daha da aktuallaşıb. Ekspertlər bu məsələyə Türkiyənin geosiyasi seçiminin həlledici məqamı kimi baxırlar. O cümlədən tanınmış politoloq Aleksandr Duqin həmin məsələyə toxunaraq konkret təkliflərlə çıxış edib. İdlib məsələsinə onun məntiqi çərçivəsində yanaşdıqda, qlobal geosiyasi mənzərədə bir sıra maraqlı faktorları görə bilərik. Həmin bağlılıqda İdlib probleminin geosiyasi dinamikada analizi üzərində geniş dayanmağa ehtiyac görürük.
Dəyişən dinamika: Yaxın Şərqdə geosiyasətin yeni çalarları
İdlib məsələsinin ciddi qlobal geosiyasi faktora çevrilə biləcəyi öncədən proqnozlaşdırılırdı. Çünki Suriya ətrafında aparılan geosiyasi mübarizənin məntiqi dinamikası prizmasından bu, aydın görünürdü. Rusiya, Türkiyə və İran Suriyanın digər əraziləri ilə bağlı ortaq mövqeyə gəlsələr də İdlibdə "ilişmişdilər". Burada həm Türkiyənin, həm də Rusiya ilə Bəşər Əsəd rejiminin öz arqumentləri vardır. Türkiyə İdlibdə hərbi əməliyyatların keçirildiyi təqdirdə çox sayda qaçqının Türkiyəyə sığınmaq istəyəcəyini deyir. Həmin insanlar Suriyanın digər bölgələrindən çıxarılan dinc əhalidir. Onların sırasında silahlı qruplar da vardır.
Bu proses tədricən Türkiyədə suriyalıların sayını xeyli artıra bilər. Buna rəğmən, Dəməşq İdlibə nəzarət etmək istəyini açıq bildirir. Orada toplaşmış radikal qruplar Dəməşq üçün təhlükə olaraq qalır. Moskva və İran da eyni fikirdədirlər. Deməli, İdlib məsələsi həll edilmədən Suriya ilə bağlı konkret siyasi qərar qəbul etmək imkansızdır.
Bunların fonunda iki proses diqqəti çəkir. Birincisi, ABŞ-ın başçılıq etdiyi koalisiya kürd qruplarına dəstəyi artırır. Onlar da İdlibdə müəyyən terror qrupları ilə koordinasiyalı hərəkət edirlər. Adətən bu zaman radikal qruplar daha çox antitürkiyə mövqeyi tuturlar. İkincisi, Ankara İdlibdə "Əl-Qaidə" terror təşkilatına bağlı olan "Heyət Tahrir əl-Şam" yaraqlılarının möhkəmlənməsində Dəməşqi ittiham edir. Türkiyə hesab edir ki, Əsəd rejimi bilərəkdən antitürk mövqeli bu qrupu İdlibə yerləşdirib və orada aranı qatmaqla hərbi müdaxilə üçün bəhanə axtarıb. Eyni zamanda, həmin qrupun PKK ilə strateji ortaqlığının mövcudluğu barədə də informasiyalar yayılmaqdadır.
Bu cür ümumi hərbi-siyasi mənzərə fonunda bu ilin aprel ayından İdlibi ələ keçirmək üçün B.Əsəd hərbi əməliyyatlara başlayıb. Lakin müəyyən irəliləyişdən sonra aldığı zərbələrdən geri çəkilib. İndi aydın olur ki, Türkiyəsiz İdlib məsələsini həll etmək imkansızdır. Hətta Rusiya və İranın aktiv dəstəyi İdlibdəki müxalif hərbi qrupların müqavimətini qıra bilmir. Deməli, problemin başqa həlli üsulu tapılmalıdır. Bu reallığın fonunda rusiyalı ekspert Aleksandr Duqinin Türkiyənin "Aydınlık" qəzeti üçün yazdığı bir məqalə böyük maraq doğurub. Həmin məqaləni Türkiyə KİV-i "Rusiyanın İdlib təklifi" kimi təqdim edib.
A.Duqinin Kremlə yaxınlığı məlumdur. Onun yazdıqlarını müəyyən mənada Kremlin fikirləri kimi də qəbul etmək olar. Yazıda məsələ qlobal geosiyasi dinamika aspektində qoyulur. Daha konkret desək, Türkiyənin İdliblə bağlı atacağı addımlara ABŞ-Rusiya, ABŞ-İran, ABŞ-Çin geosiyasi mübarizəsinin məzmunu kontekstində qiymət verilir. Məsələnin çox həssas bir nöqtəyə gəldiyi tezisi irəli sürülür. Türkiyə üçün daha çox həyati əhəmiyyət daşıyan proseslərin Yaxın Şərqdə vüsət aldığı iddiası irəli sürülür.
Burada Türkiyəyə qarşı böyük güclərin təxribat xarakterli addımlar atmağa başladığı fikrinin səsləndirilməsi çox maraqlıdır. Həmin prizmadan Gürcüstanda baş verən hadisələrdə Azərbaycan və Türkiyə "izinin" axtarılması, müəyyən təxribatların baş verməsi, İraqda türk diplomata qarşı terror hadisəsinin törədilməsi, Kipr yaxınlığında Türkiyə əleyhinə bir neçə dövlətin birləşməyə çalışması və sair hadisələr diqqəti çəkir. Bütün bunlar Türkiyənin geosiyasi mövqeyinin zəiflədilməsi, onun daxilində xaos yaratmaq cəhdi kimi qiymətləndirilir.
Maraqlıdır ki, həmin proseslər ABŞ-Türkiyə münasibətlərinin normallaşmağa başlaması fonunda baş verir. Pentaqon sərt açıqlama versə də, Donald Tramp Türkiyəyə qarşı sanksiyalara baxılmadığını bəyan edib. Pentaqon da Türkiyə ilə strateji əməkdaşlığın çox qiymətli olduğunu vurğulayıb. Deməli, faktiki olaraq, Türkiyə bütün ziddiyyətlərə baxmayaraq geosiyasi status baxımından yeni mövqeyə çıxa bilib. Bu mövqedə həm Amerika, həm də Rusiya ilə geosiyasi yaxınlaşma mövcuddur.
Ankaranın sınağı: müstəqil güc olmaq, yoxsa kiminsə yanında durmaq?
Lakin hazırkı mərhələdə Ankara Amerika və Rusiya arasında seçim etməlidir. Bunun sınağı İdlibdir. Əgər İdlibdə Türkiyə özünə yaxın olan qrupların silahı yerə qoymasını təşkil edərsə, onda B.Əsəd və Rusiya asanlıqla problemləri həll edərlər. Bu zaman Suriya və Rusiya həmin silahlıları əfv edə bilərlər (Türkiyəyə yaxın olanları). Faydalanan isə Rusiya, İran və Suriya ilə yanaşı, həm də Türkiyə olacaq. Özü də bu fayda önəmli dərəcədə ola bilər.